کتاب تفکر گنوسی و مسیحیت متقدم، اثری برجسته از رابرت مکوئین گرانت با ترجمه حسین مصطفوی کاشانی، توسط انتشارات فروهر منتشر شد. این کتاب به بررسی تفکر گنوسی و تأثیر آن بر مسیحیت اولیه پرداخته و به شیوه‌ای تطبیقی، ریشه‌ها، مفاهیم و ویژگی‌های این جریان فکری را مورد تحلیل قرار داده است.

تفکر گنوسیِ مسیحی در سده‌های نخست میلادی در دل مسیحیت شکل گرفت، گسترش یافت و در طول سده‌های پیاپی با مسیحیت رسمی و راست‌کیش در تعارض بود. چهره‌های شاخص گنوسی، از جمله شمعون ساحر، والنتین، بازیلید و مرقیون، تأثیر ژرفی بر تاریخ مسیحیت گذاشتند و بسیاری از بزرگان کلیسا را به نوشتن آثاری بر ضد خود واداشتند.

اما یافتن ریشه‌های تفکر گنوسی و اینکه چه افکاری زمینۀ پیدایش این تفکر را در مسیحیت فراهم کرد، همواره محل بحث و اختلاف نظر بوده است. برخی، تفکر دو‌بُنیِ ایران باستان را آبشخور اصلی این اندیشه دانسته‌اند. برخی دیگر، بر تأثیر فلسفۀ یونانی تأکید کرده‌اند، و گروهی نیز ریشه‌های این اندیشه را در تفکرات مکاشفاتی و آخرالزمانی جامعۀ یهودیان قمران جستجو کرده‌اند.

گرانت در این اثر، برآمدن تفکر گنوسی را به شکست انتظارات آخرالزمانی یهودیان و ناامیدی آنان از رسیدن به نجات دنیوی پیوند می‌دهد. او در تحلیل اندیشۀ فرقه‌های مختلف گنوسی، نشان می‌دهد که بسیاری از آرای آنان نتیجۀ تأمل در عهد قدیم و عهد جدید و در واقع تأویل این دو متن بوده است. همچنین، او به تأثیر اندیشۀ دو‌بُنی ایران باستان بر یهودیت رسمی، تفکرات آخرالزمانی یهود، و نهایتاً اندیشه‌های گنوسیِ مسیحی می‌پردازد.

این کتاب در هفت فصل تنظیم شده است. فصل نخست مربوط به سرشت تفکر گنوسی است که به معرفی و تعریف تفکر گنوسی و ریشه‌های فکری آن می‌پردازد. در فصل دوم با عنوان جهان آسمانی موضوعاتی چون تقویم، روحانیون، هفت روح، صعود و نزول روح در جهان‌های آسمانی بررسی می‌شوند. در فصل سوم ارتباط میان مفاهیم گنوسی، اعمال رسولان، سقوط و نجات انسان را تحلیل می‌شوند. در فصل چهارم به نظام فکری ساتورنینوس پرداخته می‌شود. در فصول آخر نیز مفاهیمی چون مرقیون و کلیسای روم و اناجیل مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

این اثر با 194 صفحه و رویکردی علمی-تحلیلی، منبعی ارزشمند برای پژوهشگران حوزه تاریخ ادیان، فلسفه دینی و مطالعات تطبیقی محسوب می‌شود. علاقه‌مندان می‌توانند این اثر را از انتشارات فروهر تهیه کنند.