خبرنامهٔ ایران باستان

خطیبی، ابوالفضل، ۱۳۸۵، برگزیدۀ مقاله‌های نشر دانش (۱۱)، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.

این چند سطر البته به جهت نقد یا مشخصاً به منظور معرفی کتاب نوشته نشده است. بلکه هدف توجه دادنی است کوتاه به این اثر ارزشمند و اشاره به این نکته که یکی از ارزشهای این کتاب خواندن تمام مقالات آن در کنار هم است تا ظرایف قلم مرحوم دکتر خطیبی در شرح و بسط مسئلۀ تصحیح متن بر خواننده روشن گردد.

در این مجموعه مقالات خطیبی به چند مساله مهم پرداخته است:

  • تصحیح ابیاتی از شاهنامه فردوسی.
  • بررسی برخی چاپ‌های شاهنامه به ویژه چاپ مسکو، تصحیح پرویز اتابکی، چاپ بمبئی با حواشی ملک الشعرا بهار.
  • معرفی دو مجموعه مقاله از جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار.

 

تصحیح ابیاتی از شاهنامه فردوسی

در این مقالات خطیبی می‌کوشد تا بر اساس قواعد تصحیح و اشراف خود بر متون ادب فارسی به تصحیح متن شاهنامه دست برد. گذشته از تصحیحاتی که او در این مقالات ارائه میدهد، شیوۀ کار او و شرح و بسط مطالب به جهت معرفی این شیوۀ تصحیح جالب توجه است. می‌توان گفت او به معنای واقعی شارحی بسیار توانمند در حوزه تصحیح انتقادی است.

بررسی چاپ‌های شاهنامه

بخش بسیار مهم دیگری که خطیبی با جدیت در مطالعات شاهنامه دنبال می‌کند پیشینۀ مطالعات شاهنامه به ویژه چاپ مسکو است که در دو مقاله در این مجموعه به نمونه های زیادی از نقاط ضعف این تصحیح اشاره می‌کند. خطیبی همچنین در نمونه‌هایی به این مسئله می‌پردازد که دلیل برخی خطاهای مصححان چاپ مسکو نه خطای شیوۀ کار آنها بلکه عدم دسترسی به نسخه‌های مناسب و ضبط‌های اصیل بوده است. اشاره به این نکته ضروری است که در مواردی نیز که او به درستی به ایرادات شیوۀ تصحیح در چاپ مسکو اشاره کرده است، گاهی می‌توان همچنان عدم دقّت تصحیح را ناشی از تعداد کم نسخه‌های (4-5 نسخه)  چاپ مسکودانست، درحالیکه قطعیت برخی تصحیحات بعدی از اتفاق تعداد بیشتری نسخه (15-16 نسخه) دانست.

به طور کل این مقالات در نوع خود کم نظیرند زیرا نه تنها شرح و بسط دقیق و علمی دارد بلکه پیشینه ای دقیق از روند چاپ های شاهنامه را به دست میدهد که امروزه به دلیل فراگیر شدن چاپ خالقی مطلق نه تنها خواننده به فکر دانستن آنها نیست بلکه عدم تکثیر و چاپ مجددشان آنها را از نگاه خوانندگان دور کرده است. از جمله ویژگیهایی که قلم خطیبی را خواندنی میکند پرداخت به مواردی هستند که به ظاهر در یک مقاله علمی ضروری نمی آیند از جمله طرح مطالبی پیرامون زندگی مؤلفان یک اثر یا مراحل انتشار یک اثر که کمابیش در مقالات او به چشم می‌خورد.در ادامه او به مواردی دیگر نیز میپردازد که شاید امروزه برای ما کم اهمیت مینماید یعنی تصحیح پرویز اتابکی و نوشته های ملک الشعرا بهار دربارۀ شاهنامه. این نوشته که جانب انصاف را نگه داشته اند نمونه های بسیار خوبی هستند از توجه محقق به همۀ جوانب شاهنامه‌پژوهی.

گام‌هایی استوار در پیشبرد شاهنامه‌شناسی

یکی دیگر از ویژگی‌های خطیبی پرداختن به شاهنامه‌شناسان مهم در عصر خود است. او با جدیت آثار این شاهنامه‌پژوهان را معرفی می‌کند. این معرفی با جزئیات مهمی از آثار آنها همراه است و گویای توجه خطیبی به مسائل شاهنامه‌شناسی است.

محمد میرزائی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *